Ομιλία του κ. Σταύρου Μένου στο ΙΣΤΑΜΕ: ΠΑΣΟΚ και διοικητική μεταρρύθμιση: μια μοιραία σχέση

Σεπτέμβριος 2013

Πρέπει να σας πω από καρδιάς ότι είμαι πολύ συγκινημένος που είμαι στο σπίτι μου για μια ακόμα φορά. Πρέπει να σας πω ακόμα ότι αυτό που χρειαζόμαστε ως παράταξη περισσότερο από κάθε άλλη φορά είναι να αναζητήσουμε τις αλήθειες μας με ηρεμία και τόλμη αλλά και να κάνουμε και προτάσεις για το μέλλον της παράταξης και της χώρας μας. Εγώ αυτά τα δύο πράγματα θέλω απόψε να μοιραστώ μαζί σας.

Θέλω να δεχθείτε με επιείκεια ένα φορτίο βιωματικό και θεωρητικό τριάντα χρόνων και πλέον, το οποίο διαγράφεται πολύ ξεκάθαρα μέσα μου, χάρη στη δημιουργική απόσταση που είχα λόγω της εμπλοκής μου σε ένα κίνημα πολιτών. Όπως λέει ένας μεγάλος φιλόσοφος, όταν μια ιδέα γεννιέται, βιώνουμε  την ομίχλη του γίγνεσθαι και, καθώς απομακρυνόμαστε από τα γεγονότα νιώθουμε λυτρωτικά τη διαύγεια των τετελεσμένων. Ρέει πια μέσα μου με ένα πολύ απλό τρόπο και θέλω να το μοιραστώ μαζί σας. Κατ΄ αρχάς για τις αλήθειες.  Ωραία είναι αυτά που λέμε, ξέρετε. Διάλεξα κι έναν τίτλο για τη μοιραία σχέση της παράταξής μας με τη διοικητική μεταρρύθμιση. Γιατί από τη μια μεριά, όπως όλοι είπαν και θα πουν κι αύριο, πραγματικά το ΠΑΣΟΚ ήταν πρωταγωνιστής σε όλες τις μεταρρυθμίσεις για τα θέματα του κράτους, της διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης και από την άλλη μεριά πολλές φορές ήταν ολετήρας που κατέστρεφε αυτές τις μεταρρυθμίσεις. Αυτό κρατήστε το ως εικόνα και ως μεγάλο δίδαγμα. 

Πάμε ύστερα σε μια άλλη διαπίστωση. Γίνεται ένας συγκλονισμός, ένας συγκλονιστικός διάλογος παγκόσμιος για τη λειτουργία του κράτους, που είναι το όχημα της σοσιαλδημοκρατίας, το μεγάλο όχημα.  Σκεφτείτε ότι σε όλα τα δικά μας ιδεολογικά προτάγματα  στο επίκεντρο  είναι το κράτος, είτε αναφερόμαστε στο κοινωνικό κράτος, είτε στο κράτος  δικαίου, είτε στο ρυθμιστικό κράτος, στο ρυθμιστικό ρόλο του κράτους στην οικονομία, είτε στο κράτος - πάροχο υψηλού επιπέδου υπηρεσιών, Και σκεφτείτε ο καθένας από σας, πώς συμπεριφερθήκαμε απέναντι στο κράτος. Είχαμε ως άλλοθι την παραγωγή καλών νόμων, αλλά η λειτουργία του δυστυχώς παρέμεινε και παραμένει οθωμανική. Θα πρέπει επίσης να τονισθεί ότι έχουμε  ένα έλλειμμα θεωρητικής επεξεργασίας και στα πανεπιστήμια για το κράτος, ενώ υπάρχει πληθωρισμός παραγωγής ιδεών και προτάσεων για την οικονομία, για άλλους χώρους δημοσίων πολιτικών, για την παιδεία, για την υγεία, για το κράτος δεν υπάρχει. Η μόνη νησίδα παραγωγής ιδεών για το κράτος είναι η σχολή δημόσιας διοίκησης κι αυτή όμως είναι ασθενής, σκιώδης και κακοπαθημένη.

‘Οταν ο πρωθυπουργός μας ο Κώστας Σημίτης μου έδωσε ως αρμοδιότητα τη δημόσια διοίκηση νόμιζα ότι με ήθελε για την αυτοδιοίκηση και μου είπε χαριτολογώντας: θέλω μια πολιτιστική ματιά στο κράτος. Κι εγώ βάλθηκα να μελετήσω θεωρητικά το κράτος, όλους τους θεωρητικούς κι όταν αισθάνθηκα ότι είχα μια καλή επάρκεια, έγινε ένα σπουδαίο συνέδριο στους Δελφούς. Τους Δελφούς χρησιμοποίησα το 1998 ως όχημα για να έρθουν οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι του κόσμου και διαχειριστές καλών πρακτικών. Για παράδειγμα, ήρθε ο σύμβουλος του Κλίντον, ο σύμβουλος του Μπλέρ, οι μεγαλύτεροι θεωρητικοί για το κράτος, ήθελα να δοκιμάσω τις δικές μου ιδέες, όπως είχαν διαμορφωθεί μέσα μου και όπως τις είχα βιώσει. Θα  προσπαθήσω να σας το μεταφέρω όσο γίνεται πιο απλά, γιατί λείπουν από το δημόσιο διάλογο όλα αυτά. Όλοι οι θεωρητικοί συμφωνούν ότι το κράτος, έχει τρεις συνιστώσες: το ανθρώπινο δυναμικό του, τις δομές του και την εσωτερική του λειτουργία.

Με αυτές τις τρεις συνιστώσες όλες οι χώρες από όλο το κόσμο τις δεκαετίες του 70, του 80 του 90 και με όχημα δύο σπουδαίες θεωρίες για την ολική ποιότητα και το δημόσιο management έκαναν μεταρρυθμίσεις με τι στόχο; να δημιουργήσουν, προσέξτε, το κράτος με μετρήσιμα αποτελέσματα και στόχους που να συμβαδίζουν με τις προσδοκίες των πολιτών. Εγώ όμως διαπίστωσα ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει στη χώρα μας, γιατί λείπει η διοικητική και πολιτισμική κουλτούρα. Έτσι, μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία προέκυψε μια μεταρρύθμιση σπουδαία, η οποία όμως ακόμα παραμένει μη αξιοποιημένη όπως θα δούμε αργότερα, τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών.

Προσέξτε τώρα. Το κίνημά μας τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις του τις έκανε με ένα τρόπο όχι ολιστικό, γιατί για να πετύχει μια μεγάλη μεταρρύθμιση πρέπει να είναι ολιστική. Πρέπει δηλαδή να γίνουν καταιγιστικά όλες οι παρεμβάσεις και στο ανθρώπινο δυναμικό, στις δομές και στη διαδικασία της εσωτερικής διακίνησης των διοικητικών αποφάσεων και των εγγράφων.  ΟΙ Αμερικάνοι μάλιστα έχουν μια σπουδαία φράση. Λένε « στο εσωτερικό του κράτους με την ηλεκτρονική διακυβέρνηση κινούνται τα έγγραφα και όχι οι πολίτες». Εμείς με ένα βιωματικό τρόπο ως παράταξη και με όλο αυτό τον πλούτο της δουλειάς μας τις δεκαετίες που προηγήθηκαν κάναμε τρεις αποσπασματικές μεταρρυθμίσεις σπουδαίες.  Στο ανθρώπινο δυναμικό ήταν το Α.Σ.Ε.Π. Στο κομμάτι των δομών περιοριστήκαμε μόνο στην αυτοδιοίκηση με μια αλλεπάλληλη σειρά μεταρρυθμίσεων που ήταν ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ και ο ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ. 

Προσέξτε όμως, μόνο στην ανώδυνη αυτοδιοίκηση, στο κεντρικό κράτος δεν κάναμε τίποτα Και στο τρίτο κομμάτι στο κομμάτι των διαδικασιών έγιναν τα Κ.Ε.Π. παρακαλώ με τροπολογία, λυπάμαι που το λέω αυτό, με τροπολογία, γιατί δεν ήταν τότε κατανοητά, για να τα υποδεχθεί η παράταξη, κι όταν φθάσαμε στο δύσκολο σημείο των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών να φύγουμε δηλαδή από τα μονοτμηματικά προϊόντα (απλές βεβαιώσεις και πιστοποιητικά) και να πάμε στην πραγματική εξυπηρέτηση (αδειοδοτήσεις, ασφαλιστικά ταμεία, εφορίες, πολεοδομίες, συντάξεις, επιχειρηματικότητα, μετανάστες, αγρότες κ.λ.π) τότε πραγματικά τα πελατειακά δίκτυα θριάμβευσαν. 

Τι συμπεράσματα βγάζουμε από όλα αυτά που σας λέω;  Ακούστε, θα σας πω κάτι εκπληκτικό: το ελληνικό κράτος είναι το μόνο όχι μόνο στον προηγμένο κόσμο ακόμα και μεταξύ χωρών με χαμηλότερη ανάπτυξη που δεν έχει μέτρηση εισροών και εκροών.  Το καταλαβαίνετε αυτό; Και οι παλιοί μπακάληδες είχαν τα τεφτέρια.  Δεν έχει αξιολόγηση και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να έχει μέτρηση αποτελεσμάτων.  Και όλα αυτά τα ωραία πράγματα που παρήγαγε μέσω της νομοθεσίας, τα κατέστρεψε μόνο του. Ή δε τα κατάλαβε στην καλύτερη περίπτωση.  Νόμος Πεπονή. Ξέρετε πόσες αλλαγές έγιναν στο νόμο Πεπονή; Ογδόντα τουλάχιστον. Θέλετε να σας πω και κάτι άλλο; Ο πυρήνας του νόμου Πεπονή ήταν ότι η πρόσληψη  του ανθρώπινου δυναμικού στο κράτος θα πρέπει να γίνεται με διαγωνισμό, όπως είναι οι πανελλήνιες εξετάσεις.  Ξέρετε τι φάμπρικα βρήκαμε εμείς και μετά η Νέα Δημοκρατία για να καταργήσουνε το νόμο; Τις συμβάσεις έργου εμείς, τα stage  η Νέα Δημοκρατία. Ξέρετε για τι ποσότητες μιλάμε; Για πακέτα 100.000 το  χρόνο. Κάναμε κι  ένα διαγωνισμό για χίλιους εργαζόμενους, για να έχουμε άλλοθι ότι δήθεν αξιοποιούμε το νόμο Πεπονή.

Για το θέμα των δομών κάναμε βεβαίως τον ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ και τον ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ, αλλά τις άλλες δομές του κράτους δεν τις αγγίξαμε.  Το θέμα των δομών δεν σταματά μόνο στο εποικοδόμημα, φθάνει μέχρι τον οργανισμό της τελευταίας δομής. Πότε αγγίξαμε ποιοτικά τους οργανισμούς; Ξεκινώντας από τους δήμους και καταλήγοντας στα υπουργεία. Τώρα τα κάνουμε μέσω της τρόϊκας με ένα τρόπο δυστυχώς εντελώς μηχανιστικό. Κόψε τόσους γενικούς διευθυντές, κόψε τόσους διευθυντές και πάει λέγοντας, με τρόπο όχι επιστημονικό.  Αυτό λοιπόν είχε μια μεγάλη συνέπεια, μια μεγάλη πολιτική συνέπεια, δραματική συνέπεια. Σας δίνω μια απλή εικόνα. Ότι σε όλο το μεταπολιτευτικό κύκλο σε αυτή την αέναη μάχη ανάμεσα στους μεταρρυθμιστές  ή στους εκσυγχρονιστές, πείτε το όπως θέλετε και στις δυνάμεις που εξυπηρετούσαν το χυδαίο λαϊκισμό και τα πελατειακά δίκτυα, δυστυχώς κέρδισαν κατά κράτος οι χυδαίοι. Αυτή ήταν η κατάρρευση της χώρας μας. Η χώρα μας δεν κατέρρευσε από τις τράπεζες ή τον ιδιωτικό τομέα, κατέρρευσε αξιακά, κατέρρευσε επειδή δεν είχε αξιακό περιβάλλον στο κράτος. Επειδή ποτέ δεν θέλησε να το  δημιουργήσει. Και επειδή ακόμα και η ίδια η παράταξή μας που έφτιαχνε σπουδαίους νόμους, δεν τους υπερασπίστηκε ποτέ. Και μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις και τα στελέχη μας  που τους έφτιαξαν, τα εκπαραθύρωσαν. Αν δεν δεχθούμε αυτές τις αλήθειες, δεν θα μπορέσουμε να πάμε στην επόμενη μέρα.

Ας ανιχνεύσουμε λοιπόν την επόμενη μέρα. Τι χρειάζεται η επόμενη μέρα; Χρειάζεται δύο πράγματα: το πρώτο να υπερβούμε την καθημερινότητα τη δραματική που δημιουργεί η τρόϊκα. Να δώσουμε ανάσα στον κόσμο. Ξέρετε, βλέπετε ότι όλη η πολιτική μας με ελάχιστες εξαιρέσεις κινείται στο ρυθμό της τρόϊκας.  Προσέξτε, εγώ που σας τα λέω όλα αυτά θεωρώ ότι το 80% και πλέον αυτών των προτάσεων  είναι θετικές. Δεν κάνω εύκολες κατάρες. Δεν κάνω εύκολη κριτική. Είναι απόρροια των δικών μας καθυστερήσεων. Άρα πρέπει να βρούμε κάτι για να βγούμε πάνω από αυτό, να δώσουμε ανάσα στον κόσμο, αυτό το εθνικό σχέδιο που το λέμε  με μεγάλη  αυταρέσκεια.  Υπάρχει όμως κι άλλος ένας λόγος. Αυτός που είπα στην αρχή. Ότι ως παράταξη κεντροαριστερή, σοσιαλδημοκρατική πρέπει να πατήσουμε πάνω στο μεγάλο μας όχημα που είναι το κράτος.  Δηλαδή όταν λέμε να δώσουμε μια νέα πρόταση, ένα μανιφέστο για τις δυνάμεις του δημοκρατικού σοσιαλισμού πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι το 90% αυτής της πρότασης είναι κράτος οικονομία και θεσμοί. Όλα τα άλλα  εξαρτώνται από αυτά. Όταν δεν έχεις κράτος, δεν έχεις τίποτα, Αν δεν έχεις ένα κράτος που να λειτουργεί, δεν μπορείς να αρθρώσεις καμιά δημόσια πολιτική.

Το ένα είναι λοιπόν αυτό που έχουμε ανάγκη.  Και το άλλο είναι η διατύπωση προτάσεων. Σας καταθέτω πολύ ταπεινά  τη δική μου πρόταση που, πιστέψτε με λόγω της απόστασης αυτής της λυτρωτικής, έχει γίνει πια σαν νεράκι που τρέχει.  Είναι μια σκέψη του Νίτσε που διάβασα κάποτε μικρός, που έλεγε οι μεγάλες ιδέες έρχονται σαν το πέταγμα των περιστεριών.

Ποια είναι αυτή η πρόταση; Για να ελέγξουμε το κράτος πρέπει πρώτα από όλα να το διοικήσουμε.   Τώρα δεν διοικείται το κράτος, διοικούν τα πελατειακά δίκτυα, να το ξέρετε. Όσοι έχουν ασκήσει διοίκηση, το ξέρουν. Για να μπορέσει να διοικηθεί το κράτος ,πρέπει να ελεγχθούν τρεις ροές. Αν δεν ελεγχθούν αυτές οι τρεις ροές, αυτό το λένε πάλι όλοι οι θεωρητικοί, πάρτε όποιο θεωρητικό θέλετε να μελετήσετε, δηλαδή  η ροή του ανθρώπινου δυναμικού, η ροή των διαδικασιών και η ροή του χρήματος δεν διοικείται το κράτος.

Τι σημαίνει ροή του ανθρώπινου δυναμικού; Είναι της μόδας τώρα η κινητικότητα, έτσι; Όπως σε όλες τις χώρες τις προηγμένες του κόσμου,  ροή του ανθρώπινου δυναμικού σημαίνει, ότι όποιος διορίζεται στο κράτος είναι δημόσιος υπάλληλος.  Δεν διορίζεται, είναι πολλοί δήμαρχοι εδώ, στο δήμο Αμφιλοχίας για παράδειγμα.  Και το κράτος  θα το πω αυτό αφαιρετικά έχει «διευθυντικό δικαίωμα».  Μπορεί να μετακινήσει, τι θα πει μετατάξεις, αυτά είναι ελληνικές εφευρέσεις, οποιαδήποτε στιγμή το δημόσιο λειτουργό όπου έχει ανάγκες το κράτος, σε όποιο σημείο, για να λειτουργεί το κράτος.  Την απόλυτη κινητικότητα πρέπει να συνοδεύει μια συνεχής αξιολόγηση δομών και ανθρώπινου δυναμικού με στόχο πάντα αποτελέσματα και επιθυμητές εκροές.  Γιατί ξέρετε και κάτι; Το κράτος παράγει προϊόντα μονοπωλιακά. Ο ιδιωτικός τομέας που είναι στον ανταγωνισμό βελτιώνει τα προϊόντα του μέσω του ανταγωνισμού.  Μια νοικοκυρά, αν πάει στο Βερόπουλο και δεν της αρέσει θα πάει στο Μαρινόπουλο.  Κάποιος που θα βγάλει πιστοποιητικό ποινικού μητρώου, ή άδεια για να ανοίξει κομμωτήριο μια κοπέλα, από το κράτος θα την πάρει.  Άρα το κράτος θα πρέπει να έχει ένα εσωτερικό κινητήρα ποιοτικό που να αναβαθμίζει συνέχεια τα προϊόντα του.

Κινητικότητα λοιπόν ανθρώπινου δυναμικού και συνεχής αξιολόγηση. Αυτή είναι η πρόταση για την επόμενη μέρα. Και για να δείτε, πώς υπερβαίνουμε τις προτάσεις για κινητικότητα της τρόϊκας. Εδώ θα πρέπει να δούμε, εξετάζοντας το Σύνταγμα σε τι βάθος μπορούμε να φθάσουμε, έχοντας ως πρότυπο τις Ένοπλες Δυνάμεις. Αλλά από δω και πέρα να γίνει νόμος, να ισχύει τουλάχιστον από δω και πέρα, να δώσουμε ένα σήμα.

Η δεύτερη ροή είναι η ροή των διαδικασιών.  Θέλω να  σας εκμυστηρευθώ, γιατί στεναχωριέμαι πολλές φορές που ακούω ότι τα ΚΕΠ είναι, λένε πολλοί, by pass, δηλαδή είναι παράκαμψη της διοίκησης. Τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών δημιουργήθηκαν για να είναι πλήρη υποκαταστήματα του κράτους, για να είναι το μοναδικό σημείο επαφής των πολιτών με το κράτος.  Να σπάσουν αυτοί οι δεκάδες χιλιάδες γκισέδες που δημιούργησαν αυτό το οθωμανικό σύστημα. Κάθε δομή είχε το συνδικάτο της τους πολιτικούς της ταγούς,  τους οικονομικούς της προστάτες όλο αυτό το σύστημα που έχει καταδυναστεύσει και έχει οδηγήσει τη χώρα εδώ που την έχει οδηγήσει.

Τα Κ.Ε.Π. λοιπόν πρέπει να τα δούμε με αυτή τη ματιά. Ότι έχουν σχεδιαστεί στην ουσία όπως τα υποκαταστήματα των τραπεζών. Και όπως  δίνουν τα υποκαταστήματα των τραπεζών με το λογισμικό τους περίπου συγγενές, οικονομικά προϊόντα και δεν χρειάζεται ο πελάτης μιας τράπεζας να πάει στη διοίκηση, το ίδιο πρέπει να συμβεί και με τα Κ.Ε.Π.

Βάλτε λοιπόν αυτό σχέδιο να δείτε πόσο λυτρωτικό θα είναι, γιατί τα Κ.Ε.Π. όλο και οπισθοχωρούν.  Είχα πάει προχθές να  ανανεώσω την άδεια οδήγησής μου και λυπήθηκα, γιατί όταν ιδρύθηκαν τα Κ.Ε.Π. χρειαζόταν μια επίσκεψη του πολίτη.  Τώρα για τα δύο παράβολα που απαιτούνται θα πας στο ταμείο στην Εθνική τράπεζα, τη φωτογραφία θα τη βγάλεις έξω. Τότε, ήταν μέσα όλα. Ήταν τα παράβολα στα Κ.Ε.Π. και είχαν κι φωτογραφική μηχανή τα παιδιά, αλλά αντέδρασε ο σύλλογος φωτογράφων και την κατήργησαν τη φωτογραφική μηχανή από τα Κ.Ε.Π.  Σας λέω λοιπόν τα πελατειακά δίκτυα τι ορμή έχουν και πως λειτουργούν.

Και ερχόμαστε στο πιο κρίσιμο από όλα που είναι η ροή του χρήματος.  Επειδή το πρώτο θέμα της τρόικας και παγκοσμίως όπως βλέπετε,  η Μέρκελ το λέει συνέχεια, είναι η φορολογική διοίκηση.  Στεναχωριέμαι όταν το επίσημο κράτος κωφεύει σε ωραίες προτάσεις από φορείς.. Για παράδειγμα, ο  σύλλογος εστιατόρων που έχει 200.000 μέλη να προτείνει να συνδεθούν οι ταμειακές μηχανές με το TAXIS. Τι σημαίνει έλεγχος της ροής του χρήματος; Ότι κάθε πράξη οικονομική όταν εκδηλώνεται, πρέπει να είναι γνωστή στο κράτος.  Και πάμε σε ένα φορολογικό σύστημα που έχει έσοδα και έξοδα. Τίποτα άλλο. Όταν καταγράφονται βεβαίως αυτές οι ροές.

Αυτές λοιπόν τις τρεις ροές, που πιστέψτε  για μένα είναι ένα παίδεμα δοκιμασμένο τριάντα και πλέον χρόνων, γιατί η πορεία μου η φυσική μου επέτρεψε να εφαρμόσω μόνο το μεσαίο κομμάτι που είναι οι διαδικασίες, που είναι τα Κ.Ε.Π., που είναι το πιο δύσκολο. Το πιο σκληρό στις μεταρρυθμίσεις σε όλο τον κόσμο ήταν αυτό.  Γιατί σκεφτείτε, τα Κ.Ε.Π. τρύπησαν τα τείχη που είχαν τα υπουργεία μεταξύ τους και οδήγησαν με μια μοναδική έξοδο όλο τα διοικητικά προϊόντα του κράτους.

Για να μη σας μιλήσω για όλο το αξιακό περιβάλλον που επέβαλε η μεταρρύθμιση των Κ.Ε.Π. δηλαδή για τη διοικητική πιστοποίηση, την επικαιροποίηση και εν τέλει την απογείωση του προγράμματος « Κοινωνία της Πληροφορίας».

Το πιο σοβαρό όμως είναι ότι τα Κ.Ε.Π. υπηρετούν και θεραπεύουν μια πολύ ωραία όψη της δημοκρατίας μας, τη δημοκρατία της καθημερινότητας, δηλαδή με απλά λόγια όλοι οι πολίτες της χώρας ανεξάρτητα από την οικονομική και πολιτική τους ισχύ και τον τόπο κατοικίας τους έχουν το ίδιο επίπεδο προσβασιμότητας στα δημόσια αγαθά της χώρας τους.

Εγώ λοιπόν στην παράταξή μου που από παιδί είμαι μέσα, που έζησα πολύ μεγάλες στιγμές μαζί σας, καταθέτω από καρδιάς για την επόμενη μέρα αυτή την πρόταση, που πιστεύω πως είναι μια πρόταση που μπορεί να συμβάλει στο δημόσιο διάλογο σε μια εποχή κρίσιμη για την παράταξη και τη χώρα.